لیتوگرافی و کاربرد آن در چاپ افست
لیتوگرافی یکی از مراحل چاپ افست است که در آن صفحه هایی فلزی از جنس آلومینیوم موسوم به زینک یا پلیت ساخته می شود. برخی از لیتوگرافی به عنوان مادر صنعت چاپ هم نام می برند. لیتوگرافی کلمه یونانی است که از دو کلمه لیتو به معنی سنگ و گرافیا به معنی حک کردن گرفته شده است. در زبان لاتین امروزه به معنی عکس گرفتن است.
هرچه شما در جهان هستی می بینید، از ترکیب سه رنگ اصلی قرمز، زرد و آبی تشکیل شده است. ترکیب سه رنگ اصلی مشکی را می سازد، البته مقادیر سه رنگ اصلی باید برابر باشد. CMYK که مشهورترین ترکیب رنگ است و در چاپ افست بکار می رود، از مخفف نام این رنگ های اصلی ساخته شده است. در لیتوگرافی همه صفحات به چهار رنگ اصلی که نام بردیم تقسیم می شوند.
بنابراین لیتوگرافی یک مرحله ی واسطه ای در چاپ افست است. فایلهای طراحی شده ابتدا در لیتوگرافی تبدیل به صفحات فلزی شده و سپس این صفحات به چاپخانه ارسال می گردد تا در آنجا بوسیله ی آنها، عملیات چاپ بر روی کاغذ صورت بگیرد.
لیتوگرافی چگونه عمل می کند؟
در لیتوگرافی ابتدا فایلها به رنگ های اصلی سازنده ی خود تقسیم می شوند و سپس تصویر مربوط به هر رنگ با نوعی پلیمر خاص به روشی مخصوص بر روی صفحه ی فلزی چاپ می شود. جنس سطح این ورقه ی فلزی از موادی پوشانیده شده است که به هیچ عنوان مرکب چاپ را به خود جذب نمیکند. در عوض جنس مواد پلیمری که طرح را با آن بر روی زینک چاپ می کنند، جاذب مرکب می باشد. از همین خاصیت در چاپ استفاده می شود.
زینک یا پلیت چیست؟
زینک یا پلیت چاپی یک ورق آلومینیومی می باشد که مواد اولیه مهم دستگاه چاپ افست به شمار می رود یعنی قبل از اینکه فرآیند چاپ شروع شود باید طرح مورد نظر به زینک ها انتقال پیدا کنند. طریقه قرارگیری طرح ها روی زینک بر اساس چهار رنگ اصلی می باشد.
در چاپ زینک ها ما چهار عدد زینک مشکی(KEY)، زرد(YELLOW)، آبی(CYNE)، صورتی(MAJENTA) داریم. در واقع همه رنگ ها با ترکیب این چهار رنگ اصلی ساخته می شوند. فرض کنید طرح مورد نظر دارای کد رنگ C=70 M=50 Y=22 K=44 می باشد.
در این حالت رنگ های طرح بر اساس هر رنگ اصلی، روی هر زینک ثبت می شود. اگر طرح تک رنگ باشد، کافی است یک زینک برای چاپ تهیه شود.
دستگاهی که طرح ها را روی زینک ها منتقل می کند ایمیج ستر (Image Setter) و پلیت ستر (Plate setter) نام دارد. این دستگاه ها در واقع مانند یک پرینتر، روی زینک ها طرح ایجاد می کند و زینک ها را برای چاپ افست آماده می کند.
برای ساخت زینک دو روش وجود دارد:
الف) روش قدیمی تر که امروزه هنوز هم کم و بیش مورد استفاده قرار می گیرد از دستگاهی به نام ایمیج ستر (Image Setter) استفاده می شود.
این دستگاه هر چهار فایل تفکیک شده از رنگ های اصلی فایل را با رنگ مشکی بر روی طلق شفاف پرینت می گیرد. در حقیقت دستگاه ایمیج ستر چیزی شبیه به یک پرینتر سیاه و سفید بزرگ لیزی با قابلیت پرینت بر روی طلق شفاف است. البته دقت چاپ و رزولوشن پرینت در این دستگاه فوق العاده بالاست. فرآیند ساخت فیلم فرآیندی که با تابش نور فرابنفش و استفاده از مواد شیمیایی مختلف انجام می گیرد و به چاپ عکس به روش سنتی شباهت زیادی دارد. فیلم‌های نهایی بسیار شبیه نگاتیو های قدیم عکاسی است. بعد از اینکه این طلق ها آماده شد آنها را بر روی زینک های خام چسبانده و با گیره‌های مخصوص فیکس می کنند. سطح زینک خام از ماده پلیمری جاذب مرکب پوشانده شده است و در طی فرآیند ساخت زینک قسمتهای اضافی از روی سطح آن برداشته میشود و فقط بخش‌هایی از طرح باقی می ماند. در حقیقت عملیات چاپ بر روی زینک برعکس حالت معمولی انجام میشود.
حال این زینک ها بر روی دستگاه چاپ بسته شده و به این ترتیب بر روی متریال مورد نظر (کاغذ،مقوا و ..) چاپ می شوند.
ب) روش ساده ای که امروزه رایج شده استفاده از دستگاهی به نام پلیت ستر (Plate Setter) است که بدون درست کردن فیلم مستقیماً زینک را می سازد.
ساخت فیلم و زینک با استفاده از دستگاه ایمیج ستر بسیار پرهزینه است و همچنین زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد. امروزه اکثر لیتوگرافی ها دارای دستگاه های پلیت ستر هستند که کار برای ایجاد طرح روی زینک ها را بسیار راحت تر کرده است.
در این حالت دیگر نیازی به ساختن طلق شیشه ای یا فیلم نیست و حتی کار با این دستگاه ها نیاز به تخصص خاصی ندارد در واقع دستگاه پلیت ستر مانند چاپگر روی زینک عمل می کند و به راحتی می توان توسط کامپیوتر عمل چاپ روی پلیت را انجام داد.
* باید به این نکته توجه داشته باشید که معمولا به ورقه فلزی تولید شده در حالت اول زینک و در حالت دوم پلیت می گویند.
پلیت چاپ افست معمولی و خشک
به صورت کلی پلیت های استفاده شده برای چاپ افست به دو دسته پلیت معمولی و پلیت خشک تبدیل می‌شوند. در فرآیند چاپ به وسیله پلیت معمولی، ابتدا زینک در آب غوطه ور میشود و قسمت‌هایی از آن که حامل طرح نیست، خیس میشود و قسمت پلیمری سطح که طرح توسط دستگاه پلیت ستر (Plate Setter) روی آن حک شده، خشک می‌ماند. سپس زینک به جوهر آغشته میشود و جوهر تنها به قسمت خشک که همان طرح اصلی است جذب میشود و به راحتی می‌توان طرح را روی کاغذ چاپ کرد.
اما پلیت خشک بیشتر برای چاپ طرح روی موادی که آب را جذب نمی‌کنند، مثل PVC، استفاده میشود و روش کار و تجهیزات مورد استفاده برای این نوع پلیت کاملا متفاوت است.
